„Transdziedzinowość – ucieczka do wolności nauki”
kołobrzeg, 10-16 wrzesień 2023 R.
Ośrodek Wypoczynkowo-Szkoleniowy UAM w Kołobrzegu
Szkoła letnia kontynuuje i rozwija problematykę zainicjowaną cyklem seminariów naukowych „Rezyliencja w warunkach permanentnego kryzysu”, które realizowane były w semestrze zimowym i letnim roku akademickiego 2022/23. W ramach szkoły poszukiwane będą odpowiedzi na najważniejsze zagrożenia współczesnego świata – migracje, imperializm i neokolonializm, rasizm, terroryzm, wojny, a także zmiany klimatu, zmniejszenie poziomu bioróżnorodności i katastrofy ekologiczne (zob. program szkoły). W procesie wypracowywania strategii ratunkowych i naprawczych, reintegracja nauk humanistyczno-społecznych i przyrodniczych jest ważnym i obiecującym zamierzeniem. Ich rozejście się, wynikłe z coraz większej specjalizacji badań, doprowadziło do rozdrobnienia perspektyw i braku spójnego spojrzenia na wyzwania, przed którymi stoi ludzkość.
Przesłanki dla organizacji szkoły letniej wynikają z tego, że w innych, istniejących formach aktywności akademickiej brakuje możliwości międzyuczelnianej dyskusji na temat transdziedzinowości. Wskazać można przynajmniej cztery powody skłaniające do podjęcia tej problematyki.
1. Epistemologiczna – uprawianie nauki w duchu dualizmu „ducha” i „materii” wyczerpało swoją moc poznawczą i rozwój badań uznających ich nierozłączność jest faktem, o czym świadczy rozwój np. biologii syntetycznej oraz takich teorii i podejść kontestujących antropocentryzm, jak teoria aktora-sieci, nowy materializm, teoria wielogatunkowości i transgatunkowości, biohumanizm, posthumanizm i transhumanizm. Te nowe kierunki myślenia w humanistyce mogą stanowić międzydziedzinowy pomost, o ile zostanie on podjęty przez przedstawicieli różnych dziedzin. Nawiązanie tego typu relacji nie jest łatwe ani oczywiste. Podczas zajęć prowadzonych podczas szkoły letniej będziemy dociekać przyczyn tej nierównowagi: np. dlaczego wychodzą one z humanistyki, sięgając ku naukom przyrodniczym, podczas gdy w obrębie nauk przyrodniczych brak jest równie silnych prób sięgania ku humanistyce?
2. Etyczna – skrajnie antropocentryczne postrzeganie świata jest nie tylko perspektywą wąską, lecz i gatunkowo egoistyczną. Utrwaliła się ona dzięki ludzkiej działalności, której coraz bardziej odczuwalne ograniczenia są bezpośrednią przyczyną widma „końca cywilizacji”. Przyszedł zatem czas na przemianę etyki. Pytanie jakie stawiamy uczestnikom szkoły letniej odnosi się do tego jaką formę w tym procesie powinna przybrać współpraca humanistów i przyrodników?
3. Liberalizująca – pozwala na odrzucenie ograniczeń dyscyplinarnych i podjęcie badań holistycznych, łączących różne spojrzenia i dających szansę na uzyskanie wielowymiarowego obrazu. Takie podejście rodzi jednak fundamentalne wyzwania, w tym konieczność uspójniania metodologii nauk humanistycznych, społecznych i przyrodniczych. Będziemy zatem starali się odpowiedzieć na pytanie w jakim zakresie przekraczanie tkwiących między nimi sprzeczności powinno stanowić warunek współpracy przedstawicieli różnych dziedzin?
4. Akademicka – transdziedzinowość jest próbą uniknięcia wręcz idiosynkratycznych wizji złożonych zjawisk tradycyjnie dzielonych na społeczno-humanistyczne, przyrodniczo-fizyczne czy technologicznie. Otwarta na transdziedzinowość edukacja akademicka powinna być podstawową metodą formacyjną, szczególnie na studiach II stopnia i studiach doktoranckich. Konieczne jest zatem rozpoznanie z jakich treści powinna się ona składać, by skutecznie połączyć humanistykę, nauki społeczne i przyrodnicze?
5. Dydaktyczna – ma na celu ukazanie możliwości praktykowania wspólnych badań łączących nauki humanistyczne, społeczne i przyrodnicze. Do wygłoszenia wykładów kluczowych zostaną zaproszeni uznani badacze i badaczki z kraju i zagranicy, którzy promują badania pomostowe. Do udziału w szkole wybrani zostaną doktoranci, których tematyka prac doktorskich wymaga połączenia badań z wielu obszarów wiedzy. W trakcie szkoły letniej planowane jest wykorzystanie różnych metod nauczania i przekazywania wiedzy: wykłady problemowe, seminaria, warsztaty, konsultacje, objazd naukowo-dydaktyczny. Szkoła ma także na celu promowanie nowych podejść i metod badań, stąd warsztaty oraz zaplanowany objazd, które mają umożliwić nabycie praktycznych umiejętności stosowania różnych metod badań terenowych. Osobne seminaria przewidziane są na prezentowanie przez doktorantów wyników ich badań i poddanie ich pod dyskusję. Przewidziane są także indywidualne konsultacje z profesorami uczestniczącymi w szkole.
W obrębie partykularnych, dziedzinowych i dyscyplinarnych perspektyw promuje się często przyczynkarskie studia problematyzujące wycinkowe zagadnienia. Transdziedzinowość umożliwia przekraczanie takich ograniczeń. W ramach planowanej szkoły letniej będziemy starać się uwspólniać horyzonty, zbliżać różne, często wzajemnie niezrozumiałe, dyscyplinarne języki i wypracowywać sposoby efektywnego komunikowania się. Zabiegi te mają służyć nie tylko kolejnej identyfikacji i charakterystyce zagrożeń, lecz również ukazaniu dróg mogących prowadzić do poradzenia sobie z nimi. W tym sensie proponowane transdziedzinowe przedsięwzięcie jest – parafrazując słowa Ericha Fromma – próbą ucieczki do wolności nauki wbrew rozczłonkowanej, zbiurokratyzowanej i poddanej regułom neoliberalnego audytu akademii.
Organizatorzy
Prof. dr hab. Michał Buchowski
Instytut Antropologii i Etnologii UAM
Michał Buchowski jest profesorem antropologii społecznej na Uniwersytecie Poznańskim i profesorem seniorem na Europejskim Uniwersytecie Viadrina we Frankfurcie nad Odrą. Był profesorem wizytującym na Uniwersytecie Columbia, Uniwersytecie Rutgers, Uniwersytecie Warszawskim oraz w Narodowym Muzeum Etnologicznym w Osace. Jego zainteresowania naukowe dotyczą sposobów myślenia, przemian postsocjalistycznych, wykluczeń społecznych i kulturowych, wielokulturowości i migracji. Jego ostatnie publikacje książkowe to: Czyściec: Antropologia neoliberalnego postsocjalizmu (2017) i Twilight Zone Anthropology: Voices from Poland (red., 2019). Jest autorem ponad dwustu artykułów naukowych.
Prof. dr hab. Ewa Domańska
Wydział Historii UAM
Ewa Domańska jest profesorem nauk humanistycznych na Wydziale Historii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu i visiting professor w Department of Anthropology/Archaeology Center/DLCL, Stanford University. Członek korespondent PAN; przewodnicząca Komisji Teorii i Historii Historiografii oraz Metodologii Historii KNH PAN. Zajmuje się współczesną teorią i historią historiografii oraz nowymi tendencjami w badaniach humanistycznych. Autorka projektów historii ratowniczej, humanistyki afirmatywnej i nekrodziedzictwa. W ostatnich latach koncentruje się na możliwości zbudowania komplementarnego podejścia łączącego nauki humanistyczne, społeczne i przyrodnicze oraz wiedze indygeniczne do badań ludobójstwa i ekobójstwa prowadzonych w perspektywie środowiskowej. Autorka i redaktorka kilkudziesięciu książek promujących badania interdyscyplinarne i transdziedzinowe, m.in. Nekros (PWN, 2017); Ekshumacje polityczne (red. z A. Staniewską; słowo/obraz terytoria, 2023), a także artykułów opublikowanych m.in. w „History and Theory”, „Rethinking History”, „Journal of the Philosophy of History”, a także „Teksty Drugie” i „Historyka”.
Prof. dr hab. Arkadiusz Marciniak
Wydział Archeologii UAM
Arkadiusz Marciniak jest profesorem archeologii na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. W latach 2013-2019 był profesorem nadzwyczajnym w Katedrze Archeologii na Uniwersytecie Flinders. Był profesorem wizytującym na Uniwersytecie Stanforda (dwukrotnie) i w University College London. Jest stypendystą prestiżowych fundacji, takich jak Humboldt, Fulbright, Andrew W. Mellon, Kościuszko i Soros/Commonwealth Office. Jest członkiem korespondentem Polskiej Akademii Nauk i członkiem Academia Europea. Jego zainteresowania badawcze dotyczą przekształceń wczesnych społeczności rolniczych w zachodniej Azji i Europie Środkowej w społeczeństwa oparte na nierównościach społecznych. Jest twórcą i propagatorem zooarcheologii społecznej – paradygmatu badawczego, którego celem jest badanie wieloaspektowych relacji społecznych między ludźmi a zwierzętami. Inne jego zainteresowania obejmują pedagogikę dziedzictwa kulturowego oraz współczesne wyzwania prawne, organizacyjne i etyczne stojące wobec dziedzictwa. Kierował i realizował wiele międzynarodowych projektów naukowych i badawczych wspieranych finansowo przez takie agencje i programy jak Horyzont 2020, Kultura 2007-2013, Europejska Rada ds. Badań Naukowych, Erasmus Plus, Dyrekcja Generalna Edukacji i Kultury Komisji Europejskiej , NWO HEAR JPICH czy Narodowe Centrum Nauki.
Prof. dr hab. Piotr Matczak
Wydział Socjologii UAM
Piotr Matczak zajmuje się ryzykiem naturalnym i wywołanym przez człowieka, zarządzaniem kryzysowym, polityką środowiskową z perspektywy usług ekosystemowych, zrównoważonym rozwojem społeczności miejskich i wiejskich. Uczestnik wielu programów badawczych, polskich i międzynarodowych, dotyczących tych zagadnień. Był sekretarzem Komitetu Badań nad Ryzykiem Polskiej Akademii Nauk (2009-11), jest członkiem zarządu sieci badawczej Sociology of Risk and Uncertainty Europejskiego Towarzystwa Socjologicznego. Jest redaktorem czasopism „Society and Natural Resources”, „Water” oraz „Geographies”. Współredagował numer specjalny czasopisma „Water” pt. „Flood Risk Governance for More Resilience”. Publikował m.in. w: „Proceedings of the National Academy of Sciences (PNAS)”, „Environmental Science & Policy”, „Weather, Climate and Society”, „Ecosystem Services”, „Ecology and Society”, „Earth’s Future”, „Global Environmental Change”, „WIREs Water”.
Zuzanna Kurowska
Wydział Socjologii UAM
Zuzanna Kurowska jest studentką drugiego roku drugiego stopnia Socjologii. Ukończyła licencjat z kognitywistyki, gdzie w pracy dyplomowej skupiła się na zagadnieniu planowania osiedla mieszkalnego z użyciem algorytmu genetycznego. Pełniła funkcję Przewodniczącej Niezależnego Zrzeszenia Studentów UAM, a także od wielu lat współorganizuje Poznańskie Forum Kognitywistyczne. W zakres zainteresowań wchodzi sztuczna inteligencja, szeroko pojęta urbanistyka ze szczególnym skupieniem na mieszkalnictwie i mądrym planowaniu i zarządzaniu miastami, połączenie miast z technologią w sposób odpowiedzialny, a także projekty społeczne.
dr tomasz wiśniewski
Wydział historii UAM
Dr Tomasz Wiśniewski studiował historię i filozofię na Uniwersytecie im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Obecnie realizuje grant Preludium 20 „Historia postsekularna. Teoria historii wobec współczesnych dyskusji o powrocie religii” na Wydziale Historii UAM. Interesuje się historią intelektualną, teorią historii, filozofią polityczną oraz refleksją postsekularną. Członek Sekcji Młodych Badaczy Komisji Teorii i Historii Historiografii oraz Metodologii Historii przy Komitecie Nauk Historycznych Polskiej Akademii Nauk. Laureat wielu stypendiów za wybitne osiągniecia naukowe. Publikował m.in. w „Rethinking History” i „Historyce”.