Wykładowcy i abstrakty

Poniedziałek, 11 września 
11:30-13:30 – seminarium: Jakub Nowosad i Krzysztof Mączka

Zmiany technologiczne i zmiany społeczne od zawsze pozostają w nierozerwalnym związku. Nowe technologie umożliwiają lepsze opisanie i zrozumienie świata, ale jednocześnie niosą ze sobą nowe zagrożenia, ryzyka i lęki, które dotykają społeczeństwo. Seminarium będzie składać się z dwóch głównych części. Pierwsza skupiać się będzie na postępie technologicznym i możliwościach jakie daje, szczególnie w kwestii pozyskiwania informacji o świecie. Przedmiotem drugiej części seminarium będzie dyskusja dotycząca strachu oraz lęku w życiu społecznym, często wynikających z zachodzących zmian, ich definicji, funkcji oraz sposobów radzenia sobie z nimi. Obie części połączy wspólna dyskusja uczestników.

Część I (Jakub Nowosad):

Geografia od kilkudziesięciu lat boryka się z kryzysem tożsamości. Rozpoznanie i opis całego obszaru Ziemi spowodowały, że straciła ona pierwotne motywacje. Z drugiej strony, rozwój technologii lokalizacyjnych, teledetekcyjnych i informatycznych przyniósł geografii nowe perspektywy badawcze. Obecnie możliwe jest zdalne pozyskiwanie informacji o stanie Ziemi, na przykład za pomocą satelitów, oraz wykorzystanie nowych narzędzi geoinformatycznych do analizy danych przestrzennych. W rezultacie, często sugerowanym kierunkiem rozwoju geografii staje się ilościowy opis zjawisk zachodzących w przestrzeni. Ze względu na swój przedmiot badań, powierzchnię Ziemi, geografia ma charakter interdyscyplinarny i aspiruje do bycia mostem między różnymi dziedzinami. Dzięki nowym technologiom może ona odegrać istotną rolę w rozwiązywaniu wielu współczesnych problemów społecznych, takich jak zmiany klimatyczne, migracje czy utrata bioróżnorodności. Podczas mojej prezentacji przedstawię optymistyczne spojrzenie na geografię i jej możliwości w kontekście otwartej nauki, nowych technologii pozyskiwania informacji o świecie oraz integracji i analizy tych danych.

Część II (Krzysztof Mączka):

Czy jest bezpiecznie? To pytanie Christian Szell (Lawrence Olivier) obsesyjnie zadawał Thomasowi „Babe” Levy’emu (Dustin Hoffman) w filmie „Maratończyk”. Jeśli choć przez chwilę posłuchamy najnowszych wiadomości, bez wahania możemy udzielić odpowiedzi, że bezpiecznie nie jest. Zdaniem wielu badawczy współczesne społeczeństwo mierzy się z nowymi typami ryzyka, które dotyczą zagrożeń związanych z postępem technologicznym i szkodami dla środowiska przyrodniczego. Wśród przykładów wymieniane są zmiany klimatyczne, anomalie pogodowe, niedobór wody pitnej czy spadek plonów w rolnictwie. Zagrożenia środowiskowe generują różnego rodzaju strachy i lęki, które wpływają na proces podejmowania decyzji, również decyzji publicznych. To czego się boimy jest jednak także przedmiotem społecznej konstrukcji wytwarzającej tzw. „kulturę strachu”. Źródłem strachów i lęków mogą być grupy społeczne, w których funkcjonujemy, autorytety, które uznajemy za ważne, a niekoniecznie obiektywne zagrożenia.

Lektury:

• Kwok, R. (2018). Ecology’s remote-sensing revolution. Nature, 556 (7699), s. 137–138.
• Sik, D. (2019). Towards a social theory of fear: A phenomenology of negative integration. European Journal of Social Theory 23(4), s. 512-531.

Dr hab. Jakub Nowosad

Geoinformatyk, pracownik Instytutu Geoekologii i Geoinformacji na Wydziale Nauk Geograficznych i Geologicznych Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Jego badania koncentrują się na opracowywaniu i stosowaniu metod analizy danych przestrzennych do zrozumienia procesów zachodzących w środowisku. W swojej pracy łączy wiedzę z zakresu geografii, matematyki i informatyki. Ważnym aspektem jego działalności jest tworzenie, współpraca i doskonalenie oprogramowania naukowego oraz promowanie idei otwartej nauki. Jest współautorem książki „Geocomputation in R” oraz autorem kilkudziesięciu artykułów naukowych dotyczących różnych zagadnień, takich jak, rozległe opady ekstremalne, stężenia pyłku drzew, jakość wody, globalne zmiany pokrycia terenu, czy też zdalna detekcja jezior w Arktyce. Jego prace są wykorzystywane zarówno w celach naukowych, jak i w opracowaniu raportów środowiskowych, w tym raportu do Kongresu Stanów Zjednoczonych oraz raportu Instytutu Unii Europejskiej Studiów nad Bezpieczeństwem. W 2022 otrzymał nagrodę „Geospatial World 50 Rising Stars”.

https://jakubnowosad.com/

Dr Krzysztof Mączka

Doktor nauk socjologicznych, pracownik Zakładu Badań Problemów Społecznych i Pracy Socjalnej na Wydziale Socjologii Uniwersytetu im. Adama Mickiewicza w Poznaniu. Zajmuje się partycypacją publiczną, socjologią środowiska oraz politykami publicznymi. Obecnie jest kierownikiem projektu badawczego „ANSWER – Lęki środowiskowe i społeczne strategie radzenia sobie z nimi w ciągu ostatnich 50 lat. Porównawcze studium przypadku w Polsce, Ukrainie i na Węgrzech.” (nr 2021/43/D/HS6/01702).

Uczestnik kilku projektów naukowych w ramach programów Komisji Europejskiej (H2020 – https://www.securegeoenergy.eu/), Narodowego Centrum Nauki (np. https://itre-es.com/), polsko-norweskiej współpracy badawczej (http://linkage.iop.krakow.pl/). Autor kilkunastu publikacji naukowych w renomowanych czasopismach międzynarodowych (m.in. Environmental Science and Policy, Energy Research and Social Science, Ecological Economics, Ecosystem Services. Laureat stypendium START (2020) dla 100 najlepszych polskich naukowców do 30 roku życia.

Wtorek, 12 września 
9:15-11:00 – wykład otwierający i dyskusja – Kristian Kristiansen

Abstract: Recent advances in ancient DNA has a led to a revolution in our knowledge of prehistoric pathogens and the formation and expansion of epidemics, especially plague.  Here I discuss how this new evidence informs our understanding of prehistoric migrations and their subsequent demographic and environmental impact.

Kristian Kristiansen

Kristian Kristiansen jest duńskim archeologiem znanym ze swojego wkładu w badania nad Europą epoki brązu, studiów nad dziedzictwem i teorii archeologicznej. W latach 1979-1994 był dyrektorem Duńskiej Administracji Dziedzictwa Archeologicznego, a od tego roku profesorem na Uniwersytecie w Göteborgu. Kristiansen zainicjował założenie European Association of Archaeology w 1994 roku i pełnił funkcję jego pierwszego prezesa do 1998 roku. Był także redaktorem założycielem European Journal of Archaeology. Był profesorem wizytującym na Sorbonie, Uniwersytecie Stanforda, Uniwersytecie Cambridge i Uniwersytecie Oksfordzkim. Kristian Kristiansen opublikował 25 książek i ponad 150 artykułów w recenzowanych czasopismach, siedem książek w Cambridge University Press i jedną w Routledge.

Obecnie jest koordynatorem grantu ERC Synergy „Corex: Od korelacji do wyjaśnienia” (2021-2027) ze współpracy z University College London i Uniwersytetem Kopenhaskim.

Czwartek, 14 września 
9:15-11:00 – wykład otwierający i dyskusja – Adam Izdebski

Wraz z pojawieniem się uczenia maszynowego i dużych zbiorów danych, pojawiają się nowe możliwości w poszukiwaniu Świętego Graala nauk historycznych: precyzyjnej rekonstrukcji złożonych ciągów przyczynowych, a ostatecznie rozwijania predykcyjnej nauki o przeszłości. W swoim wykładzie przedstawię nowy algorytm opracowany w MPI Geoanthropology, Bayesian Model Selection under Constraints (BMSC), zaprojektowany, aby pomóc w badaniu i ocenie przeszłych związków przyczynowych w oparciu o dane historyczne, archeologiczne i paleośrodowiskowe. Omówię dwa studia przypadków, oba koncentrujące się na zrozumieniu wzajemnego oddziaływania czynników środowiskowych (fizycznych, klimatycznych, epidemicznych itp.), ekonomicznych i kulturowych jako zjawisk napędzających ludzkie strategie budowy nisz ekologicznych w Grecji (Peloponez i Macedonia) i Polsce (Pomorze).

Adam Izdebski

Adam Izdebski, absolwent uniwersytetów w Warszawie i Oksfordzie, adiunkt na Uniwersytecie Jagiellońskim, zajmuje się historią środowiskową i ekologią człowieka. W Max Planck Institute of Geoanthropology w Jenie, w Niemczech, prowadzi grupę badawczą, do której należą historycy, archeolodzy, geolodzy i biolodzy. Ten transdziedzinowy zespół wspólnie bada złożone historyczne systemy społeczno-przyrodnicze.

Czwartek, 14 września 
11:30-13:30 – seminarium: Dawid Kobiałka i Małgorzata Kowalska

Dawid Kobiałka 

Część I: Tytuł: Dziedzictwo więcej niż ludzkie

Miejsca kaźni z czasów II wojny światowej stanowią specyficzną kategorią dziedzictwa, gdzie to co ludzie i nie-ludzie, kulturowe i naturalne przenika się na wiele sposobów. Zamierzeniem seminarium jest omówienie kontekstu, celów, metod, potencjału poznawczego oraz społecznego (jak i artystycznego), który przyświeca międzynarodowemu projektowi badawczemu pt. „Archeologia Zbrodni pomorskiej 1939”. Ideą tego przedsięwzięcia naukowego jest głębokie przekonanie, że masowe zbrodnie z pierwszych miesięcy 1939 roku na Pomorzu Gdańskim w ramach tzw. Intelligentzaktion oraz T-4 (a które obecnie określa się mianem „Zbrodni pomorskiej 1939”) wiążą się z pozostawieniem ogromnej ilości śladów, dowodów popełnionych czynów. Zaś współczesna archeologia ma odpowiednie doświadczenie, narzędzia, metody, aby je odkrywać oraz poddawać naukowej analizie. Zastosowanie podejścia transdziedzinowego (m.in. archeologia, historia, etnografia, medycyna sądowa, genetyka) stanowią te aspekty projektu, które mogą pozwolić na holistyczne badania przeszłości danych miejsc eksterminacji jak i ich współczesnej roli oraz znaczenia dla lokalnych społeczności. Chojnicka Dolina Śmierci, z terenu której w 2021 roku wydobyto m.in. prawię tonę spalonych szczątków ofiar (m.in. mieszkańców Torunia i okolic) oraz prace z 2023 roku w Lesie Szpęgawskim zostaną wykorzystana jako studium przypadku.

Część II: Tytuł: Perspektywa więcej niż ludzka jako praktyka badawcza.

Seminarium dotyczy dyskusji o założeniach, metodach i celach modelu z pogranicza nauk humanistycznych i przyrodniczych, odwołując się przy tym do literatury antropologicznej, filozoficznej i biologicznej oraz przykładu własnego projektu realizowanego na Pojezierzu Gnieźnieńskim.

Lektury:

Kobiałka D. 2022. The devil burns gold there – the heritage of Nazi Germany crimes in Death Valley, Chojnice, Poland. International Journal of Historical Archaeology 26, s. 359-378.

Domańska E. 2023. Nekrodziedzictwo, [w:] A. Staniewska, E. Domańska (red.), Ekshumacje polityczne: teoria i praktyka, s. 573-616. Gdańsk-Lublin: Wydawnictwo słowo/obraz terytoria.

Strang V. 2021. Envisioning a sustainable future for water. Aqua 70, no. 4, 2021, s. 404–419.

Kowalska M. 2022. Antropologia więcej niż ludzka jako praktyka badawcza i propozycja etyczna. Etnografia Polska LXVI, z. 1, s. 93-110.

dr Dawid Kobiałka

dr Dawid Kobiałka – adiunkt w Katedrze Archeologii Historycznej i Bronioznawstwa UŁ, kierownik międzynarodowego oraz interdyscyplinarnego projektu badawczego pt. „Archeologia Zbrodni pomorskiej 1939”, który finansowany jest ze środków Narodowego Centrum Nauki (konkurs „Sonata 17”). Jego zainteresowania badawcze obejmują m.in. archeologię niedawnej przeszłości, archeologię współczesnych konfliktów zbrojnych, studia nad dziedzictwem oraz archeologię publiczną i archeologię wspólnotową. Poza „Archeologią Zbrodni pomorskiej 1939” jest także kierownikiem projektu pt. „Nauka dla społeczeństwa, społeczeństwo dla nauki w Miejscu Pamięci Narodowej w Łambinowicach”, który uzyskał finansowanie na lata 2022-2024 ze środków Ministra Edukacji i Nauki (konkurs „Nauka dla społeczeństwa”).

dr Małgorzata Kowalska

Dr Małgorzata Zofia Kowalska jest antropolożką społeczną pracującą w Instytucie Antropologii i Etnologii UAM i specjalizującą się w antropologii ekologicznej, stypendystką programu Biodiverse Anthropocenes na Uniwersytecie w Oulu oraz kierowniczką grantu badawczego NCN „Obszar ochronny Natura 2000 jako wielogatunkowa sieć zależności. Nieoczywiste relacje w perspektywie antropologicznej”. Doktorat obroniła na Uniwersytecie Viadrina na podstawie badań nad projektami modernizacyjnymi (finansowanych w ramach 7 PR Komisji Europejskiej), dziś bliższe są jej inicjatywy subwersywne.

Piątek, 15 września 
9:15-11:00 – wykład otwierający i dyskusja – Marek Trippenbach

Wykład będzie stanowił podsumowanie prac jakie prowadzimy w Centrum Badania Ryzyka Systemowego. Istotą działalności Centrum jest łączenie głębokiej perspektywy i szerokiej refleksji reprezentowanej przez przedstawicieli nauk społecznych i humanistycznych z bogactwem danych empirycznych (włączając precyzyjne modele matematyczne i symulacje komputerowe), które są domeną badaczy z obszaru nauk ścisłych. Wynika to z przekonania, że dla zrozumienia kryzysu cywilizacyjnego i znalezienia dróg wyjścia z niego trzeba łączyć precyzję modeli tworzonych przez nauki ścisłe z głębokim rozumieniem człowieka, społeczeństw i kultury właściwym naukom społecznym i humanistycznym. Wypracowane przez nauki ścisłe podejście do badań układów złożonych oferuje narzędzia pozwalające zrozumieć wieloaspektową dynamikę kryzysu i integrować perspektywy innych działów nauki. Wiele zagrożeń ma charakter globalny i konieczne jest łączenie wyników własnych badań, odnoszących się do lokalnych warunków z analogicznymi badaniami prowadzonymi w innych ośrodkach na świecie, zarówno w krajach rozwiniętych, jak i rozwijających się.

W trakcie wykładu omówię projekty realizowane w naszym Centrum w kontekście ryzyka systemowego. Są to między innymi, badania związane ze zmianą klimatu, także w kontekście transformacji energetycznej oraz badań archeologicznych, badania nad skutkami epidemii, czy konsekwencjami wprowadzenia systemów AI oraz starzenia się społeczeństw. Te wszystkie badania prowadzimy pod wspólnym mianownikiem zastosowania metod nauk ścisłych do problemów natury socjologicznej, humanistycznej i społecznej.

Prof. dr Hab. Marek Trippenbach

Marek Trippenbach jest profesorem na Wydziale Fizyki Uniwersytetu Warszawskiego. Ukończył studia na tym samym wydziale, a następnie w 1990 roku obronił pracę doktorską w Polskiej Akademii Nauk. Odbywał staże podoktorskie w Joint Institute Laboratory Astrophysics (JILA) w Boulder Colorado oraz na Uniwersytecie w Rochester. W latach 1995-200 pracował na Uniwersytecie Ben Guriona w Izraelu, w 2005 roku otrzymał stypendium Fulbrighta i pracował National Institute of Standard and Technology w Gaithersburgu pod Waszyngotonem. Wspólpracował tam z laureatem nagrody Nobla Williamem Phillipsem. W latach 2008-20016 był prodziekanem Wydziału Fizyki UW ds. Badań Naukowych. W 2006 roku otrzymał nagrodę im Wojciecha Rubinowicza. Opublikował 150 prac naukowych, a jego zainteresowania skupiają się wokół optyki kwantowej I dynamiki ukadów nieliniowych. Ostatnio poszukuje interdyscyplinarnych inspiracji na styku różnych nauk przyrodniczych, a także przyrodniczo-humanistycznych.

Piątek, 15 września 
11:30-13:30 – seminarium: Grzegorz Łach i Piotr Bentkowski

Istnienie życia na Ziemi, a zatem i ludzkiej cywilizacji, jest możliwe dzięki energii Słońca, która dociera do powierzchni planety w postaci promieniowania elektromagnetycznego. Część biosfery funkcjonuje dzięki energii rozgrzanego wnętrza planety objawiającego się też jako wulkanizm i dryf kontynentów. Podczas seminarium przyjrzymy się jak dostępność i przepływ energii kształtuje biosferę, a ta z kolei wpływa na możliwości jakie ma cywilizacja. Według koncepcji Vaclava Smila, postęp cywilizacyjny można mierzyć w zasadzie jedynie zdolnością ludzi do uzyskiwania coraz więcej energii z coraz to nowych źródeł, a tak rozumiany wzrost MUSI mieć granice. 

Przyrost biomasy roślinnej, od której zależy zarówno produktywność naturalnych ekosystemów (może poza źródłami geotermalnymi)  jak i cały łańcuch dostaw żywności, zasadza się na dwóch ograniczeniach: dostępności energii słonecznej i prawie minimum Liebiga (o możliwym wzroście decyduje ten czynnik, który jest najbardziej deficytowy). Przez niemal całą swoją historię ludzkość żyła pod dyktando naturalnej produktywności ekosystemów. Tak było do czasu rewolucji przemysłowej, kiedy zastosowano na masową skalę spalanie paliw kopalnych, aby później zdobytą w ten sposób energię wykorzystać do wytwarzania nawozów sztucznych, oraz wielu innych udogodnień.

Celem seminarium jest (i) zrozumienie jak energia przepływa przez przyrodę i co się z nią dzieje, gdy zaczynamy zaburzać dotychczasowy system planetarny oraz (ii) docenienie wagi rozważań ilościowych w badaniach naukowych.

Lektury obowiązkowe:

• Eugene Hecht, “Factors That Limit Distributions II: Abiotic,” fragment from Chapter 6 of Ecology: The Experimental Analysis of Distribution and Abundance, Sixth Edition. Eugene Hecht. Copyright © 2009 by Pearson Education, Inc. Published by Pearson Benjamin Cummings.
• Krausmann, Fridolin, et al. „Global human appropriation of net primary production doubled in the 20th century.” Proceedings of the national academy of sciences 110.25 (2013): 10324-10329.
• Bar-On, Yinon M., Rob Phillips, and Ron Milo. „The biomass distribution on Earth. „Proceedings of the National Academy of Sciences 115.25 (2018): 6506-6511.
• teksty dostępne tutaj > https://www.dropbox.com/scl/fi/bazmlngrmzsgy0e813g5b/czytanie.pdf?rlkey=fm9ezymsy0jykho2ydnc603nb&dl=0

Dr Piotr Bentkowski

Dr Piotr Bentkowski — studiował nauki o środowisku na Uniwersytecie Wschodniej Anglii (Wielka Brytania), a wcześniej ekologię i metody obliczeniowe fizyki na Uniwersytecie Warszawskim. Specjalizuje się w badaniu procesów biologicznych za pomocą symulacji komputerowych i analizy Big Data. Pracował w instytucjach badawczych w Polsce, Wielkiej Brytanii i Francji. Naukowo zajmował się dynamiką ewolucji biologicznej w zmiennym środowisku, ewolucją układów pasożyt-żywiciel i od 2017 r. modelowaniem epidemii chorób zakaźnych w oparciu o dane. Aktywista ruchu „Nauka dla Przyrody” skupiającego naukowców działających na rzecz ochrony polskiej przyrody. www.bentkowski.net

DR GRZEGORZ ŁACH

Dr Grzegorz Łach — absolwent wydziałów Chemii i Fizyki na Uniwersytecie Warszawskim. Zajmował się głównie bardzo dokładnymi obliczeniami dla atomów i cząsteczek chemicznych, uwzględniającymi efekty wynikające z połączenia mechaniki kwantowej i szczególnej teorii względności. Obliczenia te znalazły zastosowanie w dokładnych pomiarach stałej Boltzmanna i przyczyniły się do zmiany obowiązującej definicji jednostki temperatury — Kelwina. Pracował w Instytucie Maxa Plancka w Heidelbergu, Uniwersytecie w Heidelbergu, University of Delaware, Międzynarodowym Instytucie Biologii Molekularnej i Komórkowej w Warszawie, oraz odbył szereg staży w USA (Princeton, MIT) i Izraelu (Weizmann Institute of Science). Obecnie zajmuje się badaniami z pogranicza teorii kwantów, fizyki statystycznej i teorii układów złożonych i — okazjonalnie — aktywizmem. glach.wikidot.com

Piątek, 15 września 
15:30-17:30 – panel dyskusyjny: Transdziedzinowe strategie badawcze: wyzwania, założenia, szanse i zagrożenia

Uczestnicy: Jan Kieniewicz, Piotr Matczak, Marek Trippenbach, Bogdan Szlachta, Anna Zalewska  (moderator: Arkadiusz Marciniak)

Sobota, 16 września 
9:00-10:30 – wykład zamykający: Marek Konarzewski oraz dyskusja

Science Wars lat 90’ były jak dotąd jedyną, szeroką dyskusją nad interpretacją wiedzy przyrodniczej, w którą zaangażowali się zarówno przyrodnicy, jak i humaniści oraz przedstawiciele nauk społecznych. Chociaż Science Wars poprawnie zidentyfikowały problemy pojawiające się na styku dziedzin nauki, to nie doprowadziły do trwałych zmian w metodologii uprawiania badań transdycyplinarnych. Pytania o granice dopuszczalności humanistycznej interpretacji przyrodniczej wizji świata wciąż pozostają otwarte. Szczególnie ciekawym obszarem wydaje się zasadność użycia osiągnieć nauk ścisłych jako metafor, przybliżeń i przenośni. Czy twierdzenie Goedla o nierozstrzygalności w systemach logicznych można zasadnie ekstrapolować na obszary humanistyki? Czy program badawczy memetyki, wywodzący się w prostej linii z biologii ewolucyjnej, satysfakcjonująco wyjaśnił mechanizmy społecznego szerzenia się i utrwalania wzorców informacji? Gdzie zatem przebiega granica między nieprzyjaznym humanistyce scjentyzmem, a nieuprawnionym zniekształceniem bądź nadinterpretacją wiedzy przyrodniczej? W swoim wykładzie, nie mając nadziei na znalezienie jednoznacznych odpowiedzi, będę się zastanawiał nad aktualnym stanem transdziedzinowego dialogu, mając na uwadze doświadczenia płynące z porażek nauk przyrodniczych w komunikowaniu zagrożenia zmianami klimatu i pandemią COVID-19.

prof. dr hab. Marek Konarzewski

Marek Konarzewski jest pracownikiem Wydziału Biologii Uniwersytetu w Białymstoku oraz Wydziału Artes Liberales Uniwersytetu Warszawskiego. W latach 1991-93 był stypendystą Uniwersytetu Kalifornijskiego w Los Angeles, gdzie pracował z zespole wybitnego amerykańskiego biologa – Jareda Diamonda. Interesuję się zagadnieniami z pogranicza ekologii, fizjologii i genetyki (ResearchGate, Google Scholar). Od 2010 r. członek korespondent Polskiej Akademii Nauk. Został wybrany Prezesem Akademii na lata 2023-2026.